Α' περίοδος της Μέσης Βυζαντινής εποχής (610-867)
Στην πρώτη περίοδο της Μέσης Βυζαντινής εποχής (610-867) η αυτοκρατορία δέχτηκε επιθέσεις τόσο από εχθρούς που την απασχολούσαν από προηγούμενα χρόνια (Πέρσες, Λογγοβάρδοι, 'Aβαροι, Σλάβοι), όσο και από νέους, που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στο ιστορικό προσκήνιο ('Aραβες, Βούλγαροι). Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι ότι οι εχθρικές επιθέσεις δεν περιορίζονταν μόνο στις συνοριακές περιοχές του κράτους, αλλά απλώνονταν βαθιά στο εσωτερικό του απειλώντας ακόμη και την ίδια την Πρωτεύουσα. Ταυτόχρονα, έχασαν τον περιοδικό και προσωρινό τους χαρακτήρα και μεταβλήθηκαν σε μόνιμες εγκαταστάσεις, που μετασχηματίστηκαν σε νέα, εχθρικά για το Βυζάντιο κράτη.Αλλαγές παρατηρήθηκαν και στην εσωτερική διάρθρωση της αυτοκρατορίας σύμφωνα με τις νέες ανάγκες που επέβαλαν τόσο οι εξωτερικές όσο και οι εσωτερικές συνθήκες. Η κυριαρχία των μικρών ελεύθερων καλλιεργητών, η εξάπλωση των στρατιωτικών κτημάτων και η ανάπτυξη του συστήματος των θεμάτων ολοκλήρωσαν εξελίξεις που είχαν αρχίσει από την προηγούμενη περίοδο.
Στον τομέα της διοίκησης σημειώθηκαν επίσης μεταβολές: το κράτος βαθμιαία εξελληνίστηκε, ενώ η αποκατάσταση της Ορθοδοξίας μετά το εικονομαχικό κίνημα του επέτρεψε να αναλάβει με επιτυχία ιεραποστολική δράση σε γειτονικούς λαούς και να τους εντάξει στη σφαίρα πολιτιστικής επιρροής του.
Το κράτος βγήκε από την περίοδο αυτή περιορισμένο εδαφικά και ζημιωμένο οικονομικά, καθώς έχασε πλουτοπαραγωγικές επαρχίες του, απόκτησε όμως μεγαλύτερη ομοιογένεια γλώσσας, δόγματος και πολιτισμού.
Μακεδονική δυναστεία. Α'περίοδος (867-1025)
Η πρώτη περίοδος της Μακεδονικής δυναστείας (867-1025) χαρακτηρίζεται γενικά ως μία περίοδος ακμής του Βυζαντίου. Μετά από μια σειρά μακρών πολέμων, το βυζαντινό κράτος επεκτείνει την εδαφική του κυριαρχία σε όλη τη Μικρά Ασία, τη βόρεια Συρία μέχρι τη Μεσοποταμία, τη δυτική Αρμενία και Γεωργία, ενώ στο βόρειο σύνορό του φτάνει ως το Δούναβη. Παράλληλα με το ιεραποστολικό έργο και τον εκχριστιανισμό των Ούγγρων και των Ρως, αλλά και τις νέες διπλωματικές επαφές που δημιουργούνται με τη δυτική Ευρώπη, η βυζαντινή αυτοκρατορία γίνεται ένα οικουμενικό κράτος με ακτινοβολία σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Παρά τις δυσκολίες και τα προβλήματα στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής, παρουσιάζονται σημαντικά επιτεύγματα στην οικονομική και κοινωνική ζωή και μια έντονη πνευματική και καλλιτεχνική κίνηση γνωστή ως Μακεδονική Αναγέννηση.
Η κωδικοποίηση του δικαίου παίζει σημαντικό ρόλο στην οργάνωση του κράτους αλλά και στην οικονομική του σταθερότητα, καθώς σχεδόν όλοι οι αυτοκράτορες της περιόδου λαμβάνουν μέτρα εναντίον της μεγάλης γαιοκτησίας και υπέρ της ενίσχυσης της βάσης του βυζαντινού κράτους, δηλαδή των μικρών καλλιεργητών και στρατιωτών.
Παράλληλη φαίνεται και η τάση για τη συστηματική καταγραφή της κληροδοτημένης πνευματικής παράδοσης, στην οποία πρωτοστατούν οι διανοούμενοι αυτοκράτορες της εποχής.
Η τάση σταθεροποίησης και οργάνωσης της αυτοκρατορίας που χαρακτηρίζει την εποχή των Μακεδόνων, μετά τη χαώδη μεταβατική περίοδο από το 610 έως το 867, έδωσε στην περίοδο το χαρακτηρισμό "αυτοκρατορικοί αιώνες" (A. Kazhdan), ενώ ο χαρακτήρας της πνευματικής ζωής ονομάστηκε "εγκυκλοπαιδικός" (P. Lemerle).
Μακεδονική δυναστεία. Β'περίοδος (1025-1081)
Η περίοδος από το 1025-1081 χαρακτηρίζεται ως κρίσιμη για τη βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι αυτοκράτορες που ανέβηκαν στο διάστημα αυτό στο θρόνο δε φάνηκαν αντάξιοι συνεχιστές του Βασιλείου Β' (976-1025). 'Aλλοτε δε διέθεταν τα απαραίτητα προσόντα και άλλοτε δεν είχαν τα στοιχεία εκείνα της ηθικής, που μπορούσαν να τους αναδείξουν σε χαρισματικούς ηγέτες, απαραίτητους για την παντοδύναμη στις αρχές του 11ου αιώνα βυζαντινή αυτοκρατορία. Η οικονομική και κοινωνική κρίση που κλιμακώθηκε συντέλεσε στη σταδιακή αλλαγή της στρατιωτικής και κοινωνικής οργάνωσης του κράτους και αποτέλεσε την αρχή της παρακμής. Το 1025, το κράτος ξεκίνησε με σύνορα εξασφαλισμένα και αρκετά εκτεταμένα, μετά τους μακροχρόνιους αγώνες των προηγούμενων ετών. Στο πέρασμα ωστόσο του 11ου αιώνα η αυτοκρατορία εξασθένησε και οι επιδρομές αυξήθηκαν. Oι εξωτερικοί εχθροί του κράτους εμφανίστηκαν σε όλα τα μέτωπα, τόσο στο βόρειο και το ανατολικό σύνορο όσο και στην Ιταλία. Δύο από τα κορυφαία γεγονότα για την ευρωπαϊκή και βυζαντινή ιστορία που συνέβησαν τον 11ο αιώνα ήταν το Σχίσμα ανάμεσα στην Ρωμαϊκή και Ανατολική Εκκλησία το 1054, και η ήττα των Βυζαντινών στη μάχη του Μαντζικέρτ το 1071. Και τα δύο γεγονότα ήταν καθοριστικής σημασίας για την πορεία του βυζαντινού κράτους.
Η εποχή των Κομνηνών και των Αγγέλων (1081-204)
Οι κίνδυνοι στην εξωτερική πολιτική και η παρακμή του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος των προηγούμενων περιόδων καθιστούν την εποχή των Κομνηνών και των Αγγέλων μια από τις κρισιμότερες της βυζαντινής ιστορίας.Επιπλέον, οι αλλαγές στο εσωτερικό του κράτους την ορίζουν ως το μεταίχμιο ανάμεσα στη μεσοβυζαντινή και υστεροβυζαντινή αυτοκρατορία.Οι Νορμανδοί, οι Σελτζούκοι, οι Ούγγροι, οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι ήταν οι σημαντικότεροι εξωτερικοί αντίπαλοι του Βυζαντίου. Επίσης οι ναυτικές ιταλικές δυνάμεις άρχισαν, λαμβάνοντας αυτοκρατορικά προνόμια, να επιβάλλονται στα εμπορικά κέντρα της Ανατολής, γεγονός που μακροπρόθεσμα είχε καταλυτικές επιπτώσεις στην οικονομία και άμυνα της αυτοκρατορίας. Η διείσδυση των δυνάμεων της Δύσης στο βυζαντινό χώρο συντελέστηκε επιπλέον μέσω μιας άλλης οδού, άγνωστης μέχρι τότε στους Βυζαντινούς, των Σταυροφοριών. Αυτές έφεραν σε επαφή τους Βυζαντινούς με τους δυτικούς φεουδαρχικούς θεσμούς, ενώ η δημιουργία λατινικών κρατιδίων στην Ανατολή από τους Σταυροφόρους ήταν καθοριστική για την εξέλιξη των σχέσεων των Βυζαντινών με τη Δύση και επηρέασε τη βυζαντινή πολιτική στη Μικρά Ασία. Αποκορύφωμα της κυριαρχίας των δυτικών δυνάμεων στο βυζαντινό χώρο ήταν, παρά τις πρόσκαιρες επιτυχίες των Κομνηνών, η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους της Δ' Σταυροφορίας το 1204.
Πηγἠ: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού